Wszelkie nieprawidłowości łożyska mogą mieć bardzo istotny wpływ nie tylko na rozwój płodu, ale także na przebieg ciąży, porodu i połogu. Artykuł przeznaczony jest dla pacjentek i przedstawia najczęściej spotykane wady łożyska oraz zagrożenia jakie niosą zaburzenia jego funkcjonowania.
Spis treści:
- Łożysko – co to jest?
- Łożysko – kiedy powstaje?
- Patologia łożyska w ciąży
- Niewydolność łożyska – pierwsze objawy, przyczyny
- Łożysko przodujące i przedwcześnie odklejające się
Łożysko – co to jest?
Od pierwszych tygodni ciąży wraz z kształtowaniem się płodu dochodzi do rozwoju łożyska, będącego niezbędnym elementem ciąży, warunkującym prawidłowy rozwój i życie płodu. Odgrywa ono ogromną rolę w regulacji wszystkich procesów związanych z jego wewnątrzmacicznym rozwojem. Za pośrednictwem łożyska dostarczane są do płodu wszystkie niezbędne substancje odżywcze i tlen oraz odprowadzane produkty przemiany materii i dwutlenek węgla. Reguluje ono wiele procesów zachodzących w organizmie przyszłej matki i jest miejscem przemian metabolicznych w ciąży. W łożysku odbywają się podstawowe przemiany enzymatyczne, pod wpływem których wytwarzane są substancje odżywcze dla płodu. W czasie ciąży spełnia ono funkcję wielu układów np. układu pokarmowego, oddechowego i in. jak również stanowi barierę immunologiczną.,
Łożysko – kiedy powstaje?
Łożysko powstaje około 15-18 tygodnia ciąży a jego zmiany strukturalne trwają przez całą ciążę. Pełną sprawność łożysko osiąga pod koniec II trymestru. Najczęściej ma ono kształt owalny lub okrągły. Składa się z trzech podstawowych warstw. Powierzchnia płodowa styka się z płynem owodniowym a na jej powierzchni znajdują się liczne naczynia krwionośne oraz przyczep pępowiny. Powierzchnia matczyna przytwierdzona jest do ściany macicy i składa się ze ściśle przylegających do siebie zrazików. Pomiędzy tymi powierzchniami znajduje się tzw. płyta kosmkowa, która bierze udział w procesach wymiany w łożysku.
Patologia łożyska w ciąży
Wady rozwojowe, nieprawidłowe funkcjonowanie lub zagnieżdżenie się łożyska stanowią poważne zagrożenie dla dalszego przebiegu ciąży oraz rozwoju płodu. Wszystkie patologie łożyska, dotyczące zarówno budowy, umiejscowienia, chorób i in. prowadzą w rezultacie do jego niewydolności, co zaburza prawidłowe funkcjonowanie tego narządu. Zaburzenia rozwojowe łożyska we wczesnej ciąży najczęściej prowadzą do poronień a w bardziej zaawansowanej mogą być przyczyną nieprawidłowej wymiany matczyno-płodowej w rezultacie doprowadzając do zahamowania wzrostu płodu i innych zagrożeń dla jego życia. Czasami tworzą się dodatkowe płaty łożyska połączone naczyniami krwionośnymi przebiegającymi swobodnie nad szyjką macicy oraz pod częścią przodującą płodu. Są to tzw. naczynia błądzące. Najczęściej wraz z pęknięciem pęcherza płodowego dochodzi również do pęknięcia tych naczyń, co stanowi poważne zagrożenie dla życia płodu w przypadku, gdy nie zostaną one odpowiednio wcześnie zdiagnozowane.
Nieprawidłowy rozrost łożyska w pierwszych tygodniach ciąży może być przyczyną powstania tzw. zaśniadu groniastego. Komórki łożyska tzw. kosmki zaczynają się nadmiernie rozrastać wypełniając całą jamę macicy a w obrazie USG wewnątrz jaja płodowego nie stwierdza się zarodka. Najczęściej ciąża zaśniadowa ulega samoistnemu poronieniu. Patologia ta jest niezmiernie niebezpieczna. Najczęściej występują obfite krwawienia mogące stanowić zagrożenie życia. Często zdarza się, iż zaśniad groniasty ulega zezłośliwieniu. Kosmki zaczynają wrastać w mięsień macicy tworząc tzw. zaśniad niszczący. W niektórych przypadkach może dojść do przerodzenia się zaśniadu groniastego w kosmówczaka (rak kosmówki, nabłoniak kosmówkowy), jednego z najzłośliwszych nowotworów. Daje on przerzuty do płuc, pochwy i mózgu. Jeżeli tylko część łożyska jest zmieniona zaśniadowo rozwój ciąży jest możliwy. Bardzo często można bowiem stwierdzić zwyrodnienie zaśniadowe lub nabłoniak kosmówkowy w łożyskach ciąż donoszonych.
Podczas ciąży łożysko produkuje wiele hormonów i substancji białkowych, które odgrywają bardzo ważną rolę nie tylko w prawidłowym rozwoju płodu, ale również wpływają na zdrowie kobiety ciężarnej. Zaburzenia gospodarki białkowej w ciąży mogą być przyczyną nieprawidłowego wykształcenia się łożyska. Od pierwszych dni ciąży kosmówka wytwarza hormon HCG pobudzający ciałko żółte do wytwarzania progesteronu, który nazywany jest „strażnikiem ciąży”, gdyż ma istotny wpływ na utrzymanie ciąży w jej pierwszych tygodniach. Zmniejszenie wytwarzania progesteronu przez łożysko może doprowadzić do poronienia jak również powodować zwiększoną kurczliwości mięśnia macicy i wywołać poród przedwczesny.
Niewydolność łożyska – pierwsze objawy, przyczyny
Pierwszym sygnałem niewydolności łożyska, a tym samym zagrożenia płodu, mogą być zaburzenia w wytwarzaniu enzymatycznym łożyska. Niewydolność może być pierwotna lub wtórna. Do niewydolności pierwotnej najczęściej dochodzi w ciąży przeterminowanej, u kobiet po 35 roku życia i prowadzi do opóźnionego wzrostu płodu. Jej etiologia nie jest znana. Niewydolność wtórna wywołana jest różnymi czynnikami zarówno ze strony matki, płodu jak i samego łożyska i dochodzi do niej podczas trwania ciąży. Należą do nich np. nadciśnienie, cukrzyca, choroby nerek, palenie papierosów, nieprawidłowości łożyska, ciąża mnoga, konflikt Rh i in.
W ciąży fizjologicznej, w jej ostatnich tygodniach, wydolność łożyska ulega niewielkiemu obniżeniu. Związane jest to ze zmianami morfologicznymi łożyska pojawiającymi się w tym okresie ciąży, jednak nie ma to istotnego wpływu na dalszy przebieg ciąży i nie stanowi zagrożenia. Stan łożyska jest odzwierciedleniem dojrzałości płodu oraz przygotowania organizmu matki do porodu. Pierwsze objawy starzenia się łożyska mogą pojawić się już w 36 tygodniu ciąży. Dochodzi do zmniejszenia się zdolności transportowych łożyska w wyniku zaburzonego przepływu maciczno-łożyskowego. Powoduje to zmniejszone dostarczanie substancji odżywczych do płodu, co może wpływać na spadek przyrostu masy płodu jak również objętości płynu owodniowego. Można wówczas stwierdzić u ciężarnej brak zwiększania się masy ciała i obwodu brzucha. Jeżeli jednak ciąża się przedłuża objawy niewydolności mogą się pogłębić. Objawy starzenia się łożyska pojawiają się najczęściej w ciąży przenoszonej.
Patologia łożyska — wpływ na przebieg ciąży i rozwój płodu, fot. panthermedia
Większość zmian chorobowych łożyska spowodowana jest chorobami ogólnoustrojowymi matki. Już od pierwszych chwil kształtowania się łożyska, pod wpływem różnych czynników może również dojść do jego uszkodzenia. Takie schorzenia jak cukrzyca, nadciśnienie czy też inne mogą powodować różnego rodzaju zniekształcenia łożyska jak również być przyczyną jego niewydolności. Pod wpływem zakażeń u matki jak np. w przypadku gruźlicy, toksoplazmozy, WZW w łożysku powstawać mogą takie zmiany jak np. ogniska martwicy, zwapnienia, zwłóknienie, nacieki zapalne, torbiele, zmiany naczyniowe czy obrzękowe.
Łożysko stanowi barierę chroniącą płód przed infekcjami pochodzącymi od matki, jednak ze względu na to, iż wiele wirusów i bakterii przenika przez nie, nie chroni ono płodu całkowicie przed infekcją. Równie niebezpieczne są wszelkie stany zapalne pochwy mogące doprowadzić do pęknięcia błon płodowych i zakażenia łożyska oraz płodu, do którego dochodzi drogą wstępującą. Pod wpływem czynników powodujących zmniejszenie przepływu krwi przez macicę i degenerację łożyska może dojść do nieprawidłowego metabolizmu łożyska, co może prowadzić do wydzielania przez nie substancji zatrzymujących sód w organizmie doprowadzając do powstawania obrzęków oraz EPH-gestozy stanowiącej jedną z poważniejszych powikłań ciąży.
Łożysko przodujące i przedwcześnie odklejające się
Największe niebezpieczeństwo w ciąży oraz okresie okołoporodowym stanowi łożysko przodujące oraz przedwcześnie odklejające się. Są one najczęstszą przyczyną krwawień i krwotoków w czasie ciąży i porodu stanowiąc poważne zagrożenie życia matki i płodu.
Za łożysko przodujące uznaje się takie łożysko, które całkowicie lub częściowo pokrywa ujście wewnętrzne szyjki macicy. W zależności od tego jak duża część łożyska pokrywa ujście wyróżnia się łożysko brzeżnie, częściowo lub całkowicie przodujące. Najczęstszymi przyczynami tej patologii są nieprawidłowości błony śluzowej macicy spowodowane licznymi porodami, poronieniami i wszelkimi zabiegami wykonywanymi na macicy. Łożysko przodujące powoduje krwawienia w czasie ciąży. W zależności od rodzaju patologii nasilenie krwawienia może być różne. Postępowanie w przypadku łożyska przodującego uzależnione jest od rozmiarów krwawienia, stopnia dojrzałości płodu jak również od stanu ogólnego matki. W przypadku pojawienia się silnego krwawienia ciążę należy rozwiązać natychmiast bez względu na wiek ciążowy. Stan ten zagraża bowiem życiu matki i dziecka. Ciąża przebiegająca z łożyskiem przodującym zawsze traktowana jest jako ciąża wysokiego ryzyka i musi być bezwzględnie rozwiązana poprzez cięcie cesarskie.
W fizjologicznej ciąży do odklejenia łożyska dochodzi w III okresie porodu, czyli po wydaleniu płodu. Jeżeli dojdzie do jego odklejenia wcześniej, w czasie ciąży bądź porodu wówczas mówi się o przedwczesnym odklejeniu łożyska. W miejscu oddzielenia łożyska występują charakterystyczne zmiany naczyniowe oraz dochodzi do zaburzenia w krążeniu matczyno-płodowym. W zależności od czasu, jaki upłynął oraz od rozległości odklejenia można spodziewać się różnych objawów oraz ocenić stopień zagrożenia dla matki i płodu. Po odklejeniu na niewielkiej powierzchni, pomiędzy powierzchnią matczyną a ścianą macicy tworzy się krwiak. Może on powodować znaczną niedokrwistość zarówno matki jak i płodu. W niektórych przypadkach zmiany są tak niewielkie, iż rozpoznanie stawiane jest dopiero po urodzeniu łożyska. Jeżeli dojdzie do krwotoku konieczne jest natychmiastowe ukończenie ciąży, którego najczęściej dokonuje się poprzez cięcie cesarskie. Liczą się wówczas sekundy, gdyż w przypadku odklejenia łożyska na dużej powierzchni w bardzo szybkim czasie następuje wewnątrzmaciczne obumarcie płodu na skutek silnego niedotlenienia jak również dochodzi do wstrząsu oraz zaburzeń krzepnięcia krwi u matki.
Jedną ze stosunkowo rzadko spotykanych patologii łożyska jest tzw. łożysko przyrośnięte lub wrośnięte. Najczęściej rozpoznaje się je podczas trzeciego okresu porodu. Łożysko nie odkleja się wówczas samoistnie i konieczna jest interwencja w postaci ręcznego wydobycia w trakcie zabiegu (ł. przyrośnięte) lub też wykonania operacji wycięcia macicy (ł. wrośnięte). Patologia ta najczęściej powstaje w przypadku licznych blizn na macicy, gdy łożysko wrośnie w bliznę.
W przypadku, gdy po porodzie resztki tkanki łożyskowej pozostaną w jamie macicy może dojść do wielu bardzo poważnych powikłań okresu połogowego. Macica nie kurczy się wówczas prawidłowo, mogą wystąpić obfite krwawienia jak również dojść do zakażenia. Konieczne jest wówczas zabiegowe usunięcie resztek łożyska z macicy.
Utrzymanie prawidłowego krążenia matczyno-płodowego a tym samym zapewnienie sprawnego transportu składników odżywczych i tlenu stanowi najważniejszy czynnik wpływający na prawidłowy przebieg ciąży i rozwój płodu. Choroby matki powodują zmiany w łożysku, natomiast zmiany w łożysku zaburzają prawidłowy rozwój i stan płodu. Wiele kobiet nie zdaje sobie sprawy z tego jak niezmiernie ważną funkcję spełnia łożysko w czasie ciąży, koncentrując się na swoim rozwijającym się dziecku.