Chemioterapeutyki podawane są pacjentom zarówno w monoterapii jak i w skojarzeniu- zgodnie z ustalonym dla konkretnej jednostki chorobowej schematem, w powtarzalnych cyklach. Zazwyczaj leki dobiera się, dla poprawy skuteczności terapii, pod kątem ich odmiennych mechanizmów działania. Zrozumiałe jest, że terapia skojarzona wiąże większe ryzyko działań niepożądanych.

Drogi podania i ryzyko powikłań

Leki cytotoksyczne występują w formie doustnej, mogą być podawane podskórnie (np. cytarabina, metotreksat, bleomycyna), bezpośrednio do kanału rdzenia (w przypadku nowotworów OUN, np. metotreksat).  Praktykuje się również wlewy do jam ciała np. raki urotelialne - dopęcherzowo (np. mitomycyna C), pierwotne i wtórne nowotwory otrzewnej - cisplatyna, doksorubicyna. Przed rozpoczęciem chemioterapii oraz w jej trakcie należy rozważyć działania niepożądane wynikające nie tylko z samego leku, jako substancji wysoce toksycznej, ale i z drogi jego podania. Droga podskórna jest odpowiednia tylko dla leków, które nie mają działania drażniącego miejscowo i które można zawrzeć w dawce należnej w małej objętości. Leki podawane do kanału rdzenia nie mogą być neurotoksyczne. Perfuzja jam ciała, np. dootrzewnowa, może nie dawać wczesnych działań niepożądanych ogólnych, gdyż leki dostają się do krążenia systemowego w stężeniach minimalnych. Spotykamy się natomiast z objawami niepożądanymi w odległym okresie obserwacji np. stany przewlekłej podniedrożności przewodu pokarmowego, które niekiedy wymagają doraźnej interwencji chirurgicznej(związane z bliznowaceniem tkanek w trakcie gojenia ograniczonego stanu zapalnego wywołanego przez miejscową toksyczność cytostatyków). Z wyborem dożylnej drogi podania, statystycznie najczęstszej, również wiąże się szerokie spektrum powikłań. Już sama infuzja leku może wywołać u chorego reakcje nadwrażliwości o różnym stopniu nasilenia, nie związane nie z potencjałem toksycznym leku a indywidualną reakcją organizmu. Pierwszym objawem może być miejscowe zaczerwienienie skóry w okolicy miejsca podania, z wysypką i obrzękiem tkanek. Wraz z nasilaniem reakcji może dojść do ujawnienia się objawów ogólnych: spadek ciśnienia tętniczego, skurcz oskrzeli z uczuciem duszności i lęku, obrzęk naczynioruchowy. Są one efektem mobilizacji naturalnych mechanizmów immunologicznych - reakcje, które mogą wystąpić również przy podaniu popularnych leków z innych grup, np. leków przeciwbólowych czy antybiotyków. Z miejscowych reakcji na podanie leku należy wspomnieć o zapaleniach żył- jałowym, w mechanizmie toksycznym, który zwiększa ryzyko wynaczynienia podczas kolejnych infuzji leku. 

Wynaczynienie jako powikłanie

Wynaczynienie cytostatyków to niezamierzone przesączanie lub wyciek leku do przestrzeni okołonaczyniowej w trakcie infuzji dożylnej bądź tuż po jej zakończeniu. Konsekwencje wynaczynienia mogą być różne – zależne od podanego leku, jego stężenia, objętości wynaczynionej, umiejscowienia kaniuli oraz tempa podawania jak i szybkości reakcji personelu medycznego na zdarzenie. Znanych jest wiele czynników mających wpływ na wzrost ryzyka wynaczynienia. Z najistotniejszych to techniczne - miejsce wkłucia, sposób kaniulacji naczynia oraz technika wstrzyknięcia.

Techniczne aspekty wstrzyknięć

Optymalnym anatomicznie miejscem podawania jest przedramię. Widoczne, szerokie, łatwo dostępne żyły oraz odpowiednia odległość od stawów zapewnia bezpieczeństwo i komfort chorego. Dodatkowo dobrze rozwinięta tkanka podskórna chroni przed ewentualnym uszkodzeniem nerwów i ścięgien w przypadku wycieku.  Szczególnie niekorzystnym miejscem, którego powinno się unikać zwłaszcza przy podaży silnie drażniących cytostatyków jest wewnętrzna strona nadgarstka. Naczynia, nerwy i ścięgna przebiegają tu bardzo powierzchownie, nie są chronione przez tkanki otaczające, zwiększając ryzyko ich uszkodzenia w przypadku przedostania się leku do tkanek. Ponadto należy unikać zgięcia łokciowego, okolicy stopy oraz innych naczyń położonych w bezpośrednim sąsiedztwie ścięgien, nerwów lub tętnic.  Sama jakość sieci żylnej pacjenta wpływa na wzrost ryzyka wynaczynienia. Osoby starsze mają  kruche żyły o małej średnicy i często przebudowanej miażdżycowo ścianie- bardzo podatne na uszkodzenia. Owrzodzenia u tej grupy chorych mogą być rozległe, obejmować długie odcinki naczynia wraz z tkankami otaczającymi. Nawet jeśli nie dojdzie do bezpośredniego uszkodzenia ściany naczynia, jego niska wytrzymałość w połączeniu ze zwiększonym ciśnieniem podczas podawania leku może spowodować pęknięcie, mikroprzeciek– niewielki, jednak w ilości dostatecznej do zapoczątkowania miejscowej martwicy. Ważna jest również kondycja tkanek w okolicy planowanego wkłucia- zła np. po urazach, miejscowym napromienianiu ze wskazań onkologicznych lub innych, w przebiegu chorób układowych, z obrzękiem limfatycznym (np. kobiety po radykalnej mastektomii), zbliznowaciałych.