Najnowsze badania wskazują, iż przyczyną problemów z płodnością u części kobiet z endometriozą mogą być nieprawidłowe zmiany aktywności genu kodującego białko L-selektynę w płodnym okresie cyklu miesiączkowego. Obniżony poziom tego białka może mieć znaczący wpływ na zdolność embrionu do zagnieżdżenia się w błonie śluzowej macicy. Problemy z prawidłową implantacją zapłodnionej komórki jajowej u kobiet z endometriozą mogą być spowodowane zaburzeniami humoralnej jak i komórkowej odpowiedzi immunologicznej.

W przypadku zgłoszenia się do gabinetu kobiety mającej trudności z zajściem w ciąże występujące pierwotnie lub wtórnie, należy brać pod uwagę możliwość współistnienia endometriozy. Zebranie dokładnego wywiadu pozwoli na prawidłowe ukierunkowanie diagnostyki.

Przy współistniejącej endometriozie pacjentka może podawać takie dolegliwości jak:

• bolesne miesiączki,
• przewlekły ból w obrębie miednicy,
• ból w trakcie współżycia,
• ból w trakcie defekacji,
• krótkie cykle,
• wydłużone krwawienia miesiączkowe,
• występowanie endometriozy u członków rodziny,
• przebyte operacje na macicy
• długi odstęp czasowy od ostatniej ciąży.

W przypadku endometriozy podczas badania często można stwierdzić takie zmiany jak:

• zmiany guzkowe w więzadłach krzyżowo-macicznych,
• bolesność uciskową,
• torbiele w przydatkach (znacznie częściej po stronie lewej),
• utrwalone tyłozgięcie macicy.

Leczenie endometriozy

Prawidłowy proces postępowania leczniczego u niepłodnych kobiet ze stwierdzoną endometriozą nadal budzi wiele wątpliwości i kontrowersji. Trudno jest bowiem ustalić jednolity schemat postępowania, ze względu na różnorodność wielu czynników, które należy uwzględnić przed ustaleniem terapii. Przede wszystkim należy brać pod uwagę wiek pacjentki, czas trwania niepłodności, stopień zaawansowania choroby czy też obecność objawów współistniejących. Terapia powinna być dostosowana indywidualnie do każdej kobiety z endometriozą mającej trudności z zajściem w ciążę.

W przypadku, gdy czas trwania niepłodności jest krótki, a stopień zaawansowania choroby nieznaczny, preferuje się leczenie objawowe oraz postępowanie wyczekujące. W przypadku niepłodności współistniejącej z endometriozą nie zaleca się stosowania leczenia hormonalnego, gestagenami, danazolem lub analogami GnRH, gdyż brak dowodów na to, by leczenie farmakologiczne zwiększało płodność. Lepsze rezultaty osiąga się w przypadku zastosowania leczenia chirurgicznego, bez względu na to, czy zabieg ablacji lub wycięcia ognisk endometriozy z uwolnieniem zrostów będzie przeprowadzony drogą laparoskopową czy też podczas tradycyjnej laparotomii. Udowodniono, iż ten sposób postępowania leczniczego może poprawiać wskaźniki płodności nawet w przypadkach umiarkowanej i ciężkiej endometriozy. Leczenie ognisk endometriozy poprawia również wskaźnik spontanicznych zajść w ciążę.

Korzystną opcję terapeutyczną dla kobiet niepłodnych z endometriozą stanowią techniki wspomaganego rozrodu (IVF – in vitro fertilization). Przed przystąpienia do zapłodnienia pozaustrojowego zalecane jest wykonanie laparoskopii, podczas której usuwa się ogniska endometriozy oraz ewentualne zrosty. W przypadku występowania torbieli endometrialnych powyżej 4 cm przed przystąpieniem do IVF zalecane jest ich usunięcie. Zarówno torbiele, jak i ogniska endometriozy mogą utrudnić dostęp do jajnika w celu uzyskania komórki jajowej do przeprowadzenie IVF. Zwiększone jest także ryzyko powikłań takich jak pęknięcie torbieli lub zakażenie.

Zalecane postępowanie:

• Stopień endometriozy I/II: Przed 35 rokiem życia  - laparoskopia, stymulacja jajeczkowania, inseminacja domaciczna. Po 35 roku życia: laparoskopia, stymulacja jajeczkowania, inseminacja domaciczna lub program IVF-ET.
• Stopień endometriozy III/IV - leczenie operacyjne, program zapłodnienia pozaustrojowego.

Ze względu na wieloczynnikową naturę zarówno endometriozy jak i bezpłodności, nadal trudno jest jednoznacznie ocenić wpływu tych patologii na siebie. Postęp medycyny, a co za tym idzie wciąż nowe możliwości odkrywania mechanizmów patoetiologicznch poszczególnych czynników wpływających na endometriozę oraz niepłodność umożliwia coraz lepsze poznanie zależności pomiędzy nimi. Wciąż jeszcze istnieje wiele pytań, na które należy odpowiedzieć, by dokładniej poznać te tak często współistniejące ze sobą patologie, a dzięki temu opracowania schematów postępowania leczniczego ograniczającego rozwój choroby, zwalczającego jej objawy, jak również zwiększającego odsetek uzyskanych ciąż u kobiet cierpiacych na endometriozę.