Spis treści:

1. Najczęstsze przyczyny bólu ucha
2. Stany zapalne ucha
3. Przyczyny otalgii wtórnej

W każdym przypadku, dolegliwość ta jest niekomfortowa i dokuczliwa. Niejednokrotnie znacznie utrudnia funkcjonowanie oraz pogarsza samopoczucie. Ból ucha może wynikać zarówno ze stanów zapalnych obejmujących różne struktury anatomiczne, które budują aparat słuchowy, jak również może być spowodowany schorzeniami w obrębie innych narządów głowy i szyi, które mają wspólne unerwienie z małżowiną uszną oraz uchem środkowym.  Oznacza to, że ból ucha nie zawsze musi wynikać z procesu chorobowego toczącego się w samym uchu.

Najczęstsze przyczyny bólu ucha 

• Zmiany zapalne lub urazowe ucha zewnętrznego.  Małżowina uszna jest niezwykle dobrze unerwiona czuciowo i unaczyniona. Wszystkim stanom, takim jak odmrożenia, zakażenia, urazy, które mają miejsce w tej lokalizacji towarzyszy często silny ból.
• Choroby ucha środkowego – zwiększenie (np. w wyniku nagromadzenia płynu wysiękowego w ostrym zapaleniu ucha środkowego [OZUŚ]) lub znaczne zmniejszenie (np. w dysfunkcji trąbki słuchowej) ciśnienia w jamie bębenkowej objawia się dużym dyskomfortem.
• Ból rzutowany odniesiony – jest wynikiem wspólnego unerwienia ucha oraz innych struktur głowy i szyi przez włókna czuciowe tych samych nerwów.

Ból ucha związany z lokalizacją w uchu zewnętrznym (w skład którego wchodzi małżowina uszna, przewód słuchowy zewnętrzny oraz zewnętrzna strona błony bębenkowej) może być spowodowany stanem zapalnym, który najczęściej ma podłoże bakteryjne lub wirusowe. Do częstych przyczyn zalicza się zakażenie wirusem opryszczki (HSV, herpes simplex virus). Głównym objawem tego schorzenia jest bolesny obrzęk, zaczerwienie małżowiny usznej oraz zaburzenia słuchu, wynikające z ucisku włókien nerwowych. Wirus ten szczególnie często atakuje osoby z obniżoną odpornością (np. zakażonych wirusem HIV), przewlekle leczone lekami sterydowymi lub chore na cukrzycę.

Do rzadszych przyczyn należą czyrak przewodu słuchowego zewnętrznego, róża małżowiny usznej, półpasiec uszny, wyprysk alergiczny lub kontaktowy. Do laryngologa bardzo często zgłaszają się także pacjenci, u których źródłem bólu jest ‘zaczopowanie’ przewodu słuchowego zewnętrznego przez nadmiar woskowiny w przewodzie słuchowym zewnętrznym. W takiej sytuacji ból najczęściej nie jest bardzo nasilony, ale uczucie zalegania woskowiny jest bardzo nieprzyjemne, co powoduje znaczny dyskomfort. Co więcej, może powodować przejściowy niedosłuch, który ustępuje po usunięciu korka woskowinowego.

Badanie ucha, fot. shutterstock

Dolegliwość ta ma tendencję do nawracania i wymaga często porady laryngologa.  Ból ucha zewnętrznego może być spowodowany także urazem mechanicznym lub termicznym. Okostna, małżowina uszna oraz przewód słuchowy zewnętrzny, z powodu bogatego ukrwienia, są niezmiernie wrażliwe na niskie temperatury, które mogą doprowadzać do odmrożenia i uszkodzenia tych struktur.

Stany zapalne ucha 

Wiele stanów, które obejmują ucho środkowe są podłożem bólu ucha. Można do nich zaliczyć:

• zapalenie – ostre zapalenie ucha środkowego lub zaostrzenie przewlekłego zapalenia, zapalenie wyrostka sutkowatego,
• nowotwór zlokalizowany w jamie bębenkowej albo uciskający lub naciekający trąbkę słuchową,
• uraz - zlokalizowany w płacie skroniowym, w wyniku wypadku komunikacyjnego, uderzenia czy upadku, może doprowadzić do uszkodzenia struktur ucha środkowego,
• procesem chorobowym może być objęta sama trąbka słuchowa – zapalenie, nowotwór, uraz (uszkodzenie i perforacja błony bębenkowej),
• mechaniczny uraz błony bębenkowej (np. użycie patyczków kosmetycznych),
• ciśnieniowy (np. podczas lotu samolotem, nurkowania),
• akustyczny (np. wysokie dźwięki np. bardzo głośne słuchanie muzyki, koncert).

Często mamy do czynienia z tzw. otalgią wtórną, tzw. ‘ból ucha bez choroby ucha’. Jednakże najczęstszymi przyczynami bólu odniesionego są banalne schorzenia w obrębie struktur szyi i głowy. Należy pamiętać, że ból o takich charakterze może mieć związek z procesem nowotworowym toczącym się w jamie ustnej, żuchwie, szczęce, śliniankach czy węzłach chłonnych szyi. Bóle ucha powstające na skutek patologii w zakresie unerwienia nerwu błędnego związane są ze zmianami zapalnymi  i nowotworowymi krtani, przełyku oraz tarczycy.

Przyczyny otalgii wtórnej 

W grupie przyczyn otalgii wtórnej przodują jednak schorzenia stomatologiczne:

• zmianach zapalnych zębów zwłaszcza trzonowców,
• zapalenie miazgi zębowej,
• zapalenie kieszonek przyzębnych,
• uraz, zapalenie lub uraz stawu skroniowo-żuchwowego.

Z bardziej odległych lokalizacji przyczyną bólu, definiowanego przez pacjenta jako ból ucha, może być zapalenie lub zmiany zwyrodnieniowe w obrębie kręgosłupa szyjnego.

Ból ucha czy też dyskomfort w tej okolicy także bardzo często towarzyszy zakażeniom górnych dróg oddechowych. Zapalenia zatok przynosowych o etiologii zarówno bakteryjnej jak i wirusowej szczególnie przewlekające się lub nawracające może przebiegać z bólem ucha. Do innych przyczyn zaliczamy infekcje w obrębie gardła i migdałków, np. angina i mononukleoza.

Pamiętajmy, że nie każdy ból ucha oznaczać groźne schorzenie, które powinno prowadzić natychmiast pod gabinet laryngologa. Należy jednak zwrócić uwagę na natężenie tego bólu, czas oraz dolegliwości towarzyszące. Jeśli wraz z bólem występuje wysoka gorączka, dreszcze, wymioty, nagła utrata słuchu czy zawroty głowy należy zgłosić się do ośrodka, w którym dyżuruje lekarz laryngolog. 

Jeżeli nie byliśmy jeszcze u laryngologa to należy zgłosić się do lekarza rodzinnego, który wypisze skierowanie do laryngologa. Następnie należy się umówić na wizytę (zazwyczaj należy przynieść skierowanie osobiście). Wiele osób ma obawy przed wizytą u lekarza laryngologa, gdyż obawiają się, że badanie może być bolesne. Zadaniem lekarza jest wyjaśnienie pacjentowi na czym polega i jak będzie wyglądało badanie.