Spis treści:

1. Bakteryjne zakażenia sromu – róża (erysipelas)
2. Bakteryjne zakażenia sromu – liszajec zakaźny (impetigo contagiosa)
3. Bakteryjne zakażenia sromu – ropne zapalenie mieszków włosowych (folliculitis)
4. Bakteryjne zakażenia sromu – czyraczność (furunculosis)
5. Bakteryjne zakażenia sromu – łupież rumieniowy (erythrasma)
6. Bakteryjne zakażenia sromu – wyprzenie bakteryjne (intertrigo microbica)
7. Wirusowe zakażenia sromu – półpasiec
8. Wirusowe zakażenia sromu – opryszczka zwykła (herpes simplex)
9. Wirusowe zakażenia sromu – kłykciny kończyste (condylomata acuminata)
10. Wirusowe zakażenia sromu – mięczak zakaźny (molluscum contagiosum)
11. Wirusowe zakażenia sromu – AIDS
12. Gruźlicze zakażenie sromu (tuberculosis vulvae)
13. Pasożytnicze choroby sromu – rzęsistkowica sromu
14. Pasożytnicze choroby sromu – świerzb (scabies)
15. Pasożytnicze choroby sromu –  wszawica łonowa (pediculus pubis)
16. Pasożytnicze choroby sromu – kiła (lues, syphilis)
17. Pasożytnicze choroby sromu – rzeżączka (gonorrhoea)
18. Pasożytnicze choroby sromu – wrzód weneryczny (ulcus venereum)

Problemy z rozpoznawaniem i terapią chorób sromu są zagadnieniem interdyscyplinarnym i są przedmiotem zainteresowania ginekologów, dermatologów, onkologów, urologów i pediatrów. Większość chorób sromu jest tylko jednym z objawów uogólnionej choroby skóry i błon śluzowych. Ich symptomatologia dermatologiczna jest często różnorodna i nastręcza wiele trudności diagnostycznych.

Bakteryjne zakażenia sromu – róża (erysipelas)

Jest ostrą chorobą zakaźną, wywołaną przez paciorkowce hemolizujące grupy A. Szerzeniu infekcji (obejmującej skórę i tkankę podskórną) sprzyja obniżenie odporności organizmu oraz zaburzenia krążenia żylnego i chłonnego kończyn dolnych. Okres wylęgania trwa do 2 dni, po czym występuje wysoka gorączka, dreszcze i osłabienie. Skóra i błona śluzowa warg sromowych jest zaczerwieniona i obrzęknięta – towarzyszą temu zmiany na ciele (twarz) oraz stan zapalny węzłów chłonnych. Dobre wyniki terapeutyczne uzyskuje się stosując antybiotyk wcześnie rozpoczęty (penicylina, tetracyklina, erytromycyna). Miejscowo można stosować maść ichtiolową.

Bakteryjne zakażenia sromu – liszajec zakaźny (impetigo contagiosa)

Jego przyczyną jest zakażenie paciorkowcowe lub infekcja mieszana gronkowcowo-paciorkowcowa. Może być powikłaniem świerzbu. Pęcherzykowo-nadżerkowe ogniska mogą mieć charakter pełzający, przechodząc z warg sromowych na wzgórek łonowy i pachwiny (zajęcie węzłów chłonnych pachwinowych jest rzadkością). W leczeniu stosujemy środki o działaniu miejscowym (maść z mupirocyną lub bacitracyną, Neomycyna spray, Detreomycyna) i ogólnym (penicyliny, Augmentin, Cipronex).

Bakteryjne zakażenia sromu – ropne zapalenie mieszków włosowych (folliculitis)

Spowodowane jest najczęściej zakażeniem gronkowcowym (często w przebiegu świerzbu). Zmiany kliniczne zależą od głębokości wnikania bakterii chorobotwórczych w obręb mieszka włosowego (w ujściu mieszka pęcherzyki ropne przebite włosem, aż do guzowatego nacieku obejmującego cały mieszek włosowy). Węzły chłonne pachwinowe są często zajęte. Leczenie miejscowe (Neomycyna), a w przypadku zajętych węzłów chłonnych- ogólne (Tetracykliny, Doksycyclina).

Bakteryjne zakażenia sromu – czyraczność (furunculosis)

Polega na ostrym, nasilonym procesie zapalnym mieszka włosowego i otaczającej tkanki łącznej w postaci stożkowatego, bolesnego nacieku. Patogenem odpowiedzialnym jest najczęściej gronkowiec złocisty. Czyraczność jest często następstwem cukrzycy i innych stanów związanych z obniżeniem odporności. Nierzadko są zajęte węzły chłonne pachwinowe. Miejscowo stosujemy 2% krem z mupirocyną, maść ichtiolową i r-y alkoholowe celem dezynfekcji. W przypadku licznych zmian- antybiotyki wg antybiogramu (Tetracykliny), szczepionki lub autoszczepionki. Chirurgiczne usunięcie czopu martwiczego może przyspieszyć gojenie.

Bakteryjne zakażenia sromu – łupież rumieniowy (erythrasma)

Patogenem odpowiedzialnym jest pałeczka Corynebacterium minutissimum. Występuje w postaci plam wyraźnie ograniczonych, o zarysach wielokolistych, barwy różowej lub brunatnej. Pocieranie ich szpatułką wywołuje otrębiaste złuszczanie. Objawy zapalne są najczęściej skąpe. Występuje najczęściej w podeszłym wieku w okolicy wzgórka łonowego i fałdach skórnych (otyłe pacjentki). Zmiany pojedyncze leczymy miejscowo (maść z erytromycyną, klindamycyną i imidazole- Clotrimazol). W przypadku rozległych ognisk zaleca się erytromycynę w dawce 1g na dobę przez 7-10 dni lub klindamycynę.

Bakteryjne zakażenia sromu – wyprzenie bakteryjne (intertrigo microbica)

Występuje zazwyczaj w miejscu stykania się przylegających do siebie powierzchni skóry (doły pachwinowe, zewnętrzne powierzchnie warg sromowych). Często jest konsekwencją wyprzenia zwykłego, wywołanego drażnieniem skóry. W rozpoznaniu różnicowym należy uwzględnić wyprzenie wywołane zakażeniem grzybiczym, którego cechą charakterystyczną jest na obwodzie zmiany pasmowate złuszczanie naskórka oraz pojawienie się w bliskim otoczeniu wykwitów satelitarnych. Leczenie w okresie wysiękowym polega na stosowaniu 2% roztworu octanu glinu. Po uzyskaniu poprawy- aerozole z antybiotykiem.

Zakaźne choroby sromu, fot. panthermedia

Wirusowe zakażenia sromu – półpasiec

Czynnikiem etiologicznym jest wirus ospy wietrznej (Varicella zoster). Okres wylęgania choroby trwa 7- 14 dni. Wirus wywołuje stan zapalny zwojów międzykręgowych lub zwojów czuciowych, powodując dokuczliwe bóle neuralgiczne wzdłuż odpowiedniego segmentu skóry oraz wysiewanie się w tej okolicy zmian pęcherzykowych. Ogniska półpaśca ustępują bez pozostawienia blizn. Umiejscowienie ognisk pęcherzykowych w okolicy sromu następuje w przypadkach nietypowych o rozsianym, osutkowym charakterze. Miejscowo stosuje się aerozol z antybiotykiem, kremy odkażające i pudry wysuszające (Variderm). Zaleca się również, zwłaszcza u osób starszych, podawanie ogólne antybiotyków (zahamowanie wtórnej infekcji bakteryjnej) oraz leków przeciwwirusowych (Acyclovir 5xdz. 0,8 przez 7 dni, Heviran), witamin i leków zwiększających odporność organizmu (Ecomer).

Wirusowe zakażenia sromu – opryszczka zwykła (herpes simplex)

Charakteryzuje się ogniskowym wysiewem wykwitów pęcherzykowych na skórze i błonach śluzowych. Za zmiany w okolicy narządów płciowych (Herpes genitalis) odpowiedzialny jest typ II wirusa (HSV II). Typ I (HSV I) jest czynnikiem etiologicznym opryszczek na błonach śluzowych warg i jamy ustnej (rzadko również na sromie na skutek autoinokulacji- przeniesienia). Opryszczka zaczyna się wysiewem pojedynczych, potem licznych, drobnych zmian pęcherzykowych na wargach sromowych, rzadziej w przedsionku pochwy lub okolicy krocza. Przebieg zakażenia jest różnorodny, często nawrotowy (Herpes in loco) i zależny od stanu immunologicznego organizmu. Nasilone zmiany w obrębie pochwy i szyjki macicy u kobiet ciężarnych mogą być przyczyną poronień lub infekcji płodu w czasie porodu siłami natury- stąd są wskazaniem do rozwiązania ciąży drogą cięcia cesarskiego. Dla prewencji wtórnej infekcji bakteryjnej stosuje się na ogniska opryszczki aerozole z antybiotykiem (Neomycyna). W nasilonej infekcji można stosować Isoprinosine lub Acyklovir (Zovirax; 5xdz. 0,2 przez 7-10 dni lub 0,4 3xdz.). W zapobieganiu nawrotom- Acyclovir 5xdz. 0,2 przez 5 dni (lub 3xdz. 0,4 przez 5 dni).

Wirusowe zakażenia sromu – kłykciny kończyste (condylomata acuminata)

Są spowodowane przez wirusa brodawczaka ludzkiego (Human papilloma virus- HPV), wywołującego rozrosty brodawkowate okolicy płciowej i odbytu. Znanych jest ok. 70 typów HPV, jednak typy 16 i 18 najczęściej współistnieją z kłykciami. Przypuszcza się, że typy 6, 11, 16, 18, 31 i inne mogą mieć wpływ na częstość zachorowania na raka szyjki macicy oraz sromu. Zakażeniu wirusem sprzyjają: maceracja naskórka, zaniedbania higieniczne oraz częsta zmiana partnerów seksualnych. Kłykciny występują w postaci drobnych grudek, które z czasem przekształcają się w wydłużone wykwity barwy różowo-czerwonej, zlewające się, przybierając kalafiorowaty kształt o uszypułowanej podstawie. Najczęstszym umiejscowieniem zmian jest okolica warg sromowych większych i mniejszych, przedsionek pochwy, okolica odbytu i rzadziej szyjka macicy. Umiejscowienie tych zmian może być źródłem zakażenia płodu w czasie akcji porodowej- stąd zaleca się w takich wypadkach cięcie cesarskie.

Osobną postacią są kłykciny olbrzymie Buschke i Lowensteina. Każdy przypadek wymaga weryfikacji histopatologicznej.

Niewielkie zmiany usuwa się za pomocą promieni lasera, krioterapii, elektrokoagulacji, chirurgicznie (na ostro) lub chemicznie (Aldara- imikwimot: 5% krem, który aktywuje odpowiedź immunologiczną przez indukcję cytokin TNF£ i interferonów- 3x w tygodniu przez 8 tyg.; podofilotoksyna 0,5% r-r przez 3 dni w tygodniu 2xdz., Podofilina). Leczenie kłykcin olbrzymich polega na szerokim chirurgicznym ich usunięciu.

Wirusowe zakażenia sromu – mięczak zakaźny (molluscum contagiosum)

Spowodowany wirusem zaliczanym do grupy wirusów ospy (Poxvirus). Okres wylęgania trwa 2- 5 tygodni. Zmiany występują pojedynczo lub w postaci rozsianej (przy obniżonej odporności organizmu). Zakażenie szerzy się poprze nadżerki w skórze i błonie śluzowej w bezpośrednim kontakcie z osobą chorą lub z jej przedmiotami (np. ręcznik). Typowy wykwit ma postać drobnego guzka średnicy kilku milimetrów, kopulasto wyniosłego, barwy różowo-perłowej o zaznaczonym wklęśnięciu w środku i wzmożonej spoistości. Pod wpływem nacisku wydobywa się z kraterowatego wgłębienia kaszowata treść. Obraz histopatologiczny mięczaka zakaźnego jest patognomoniczny. Leczenie należy rozpocząć wcześnie- guzki usuwa się za pomocą krioterapii, laseroterapii lub wyłyżeczkowania.

Wirusowe zakażenia sromu – AIDS

W okresie objawowym choroby rozsiane zmiany dermatologiczne o różnej etiologii mogą pojawiać się również w obrębie sromu w postaci guzków mięczaka zakaźnego, ognisk opryszczki lub drożdżakowego zapalenia skóry. Rzadziej pod postacią mięsaka Kaposiego.

Gruźlicze zakażenie sromu (tuberculosis vulvae)

Gruźlicę wrzodziejącą błony śluzowej i skóry (właściwą- tuberculosis propria) sromu wywołuje prątek kwasooporny Mycobacterium tuberculosis. Dno tych zmian wypełnia miękka ziarnina, zawierająca drobne guzki (tzw. ziarenka Trelata). Leczenie polega na stosowaniu środków przeciwprątkowych (streptomycyna, izoniazyd, etambutol, ryfampicyna). Rokowanie może być poważne w zależności od nasilenia gruźlicy narządowej.

Zakaźne choroby sromu, fot. panthermedia

Pasożytnicze choroby sromu – rzęsistkowica sromu

Spowodowana wiciowcem- rzęsistkiem pochwowym (Trichomonas vaginalis), który prowadzi do stanu zapalnego sromu. Zmianom w pochwie towarzyszy odczyn zapalny sromu z dokuczliwym świądem i pieczeniem.

Pasożytnicze choroby sromu – świerzb (scabies)

Jest chorobą inwazyjną wywołaną przez świerzbowca ludzkiego, który wnika do warstwy rogowej naskórka i tworzy nory długości kilku milimetrów, wywołując dokuczliwy świąd (nasilający się w nocy pod wpływem rozgrzania). Okres wylęgania trwa kilka tygodni. Nory można uwidocznić przez posmarowanie skóry nalewką jodową. Zmianom towarzyszą przeczosy będące wynikiem drapania. Dobre wyniki leczenia uzyskuje się stosując Krotamiton. Szybkie ustąpienie objawów świerzbu można uzyskać za pomocą preparatu Jacutin oraz 20% maści siarkowej.

Pasożytnicze choroby sromu –  wszawica łonowa (pediculus pubis)

Występuje prawie wyłącznie wśród dorosłych i przenoszona jest w trakcie stosunku płciowego. Typowym umiejscowieniem jest okolica wzgórka łonowego. Objawem przemawiającym za istnieniem wszawicy łonowej lub jej przebyciem jest wystąpienie plam błękitnych w postaci drobnych wykwitów plamistych barwy sinawej lub szarej. Zaleca się wygolenie owłosienia łonowego i miejscowe stosowanie octu sabadylowego lub preparatu Jacutin.

Pasożytnicze choroby sromu – kiła (lues, syphilis)

Czynnikiem etiologicznym jest krętek blady (Treponoma pallidum). Najważniejszym problemem epidemiologicznym jest kiła objawowa, wczesna, o wysokiej zakaźności. Występuje ona jako kiła pierwotna lub wtórna. Kiła pierwotna trwa 9- 10 tyg., od chwili zakażenia do momentu pojawienia się osutki kiłowej. Zmiany pierwotne uchodzą nieraz uwagi i ulegają z biegiem czasu samoistnemu wygojeniu. Typowa zmiana pierwotna występuje w postaci pojedynczej, nacieczonej, spoistej, niebolesnej nadżerki lub owrzodzenia, która ulega wygojeniu bez pozostawienia blizny. Najczęściej znajduje się na wargach sromowych i spoidle tylnym, rzadziej w przedsionku pochwy, okolicy łechtaczki i szyjki macicy. Objawy pierwotne mogą ulegać zakażeniu wirusem opryszczki. Proces kiłowy obejmuje również w tym okresie węzły chłonne, które ulegają powiększeniu (pachwinowe). Weryfikacyjna rola badań serologicznych krwi w tym okresie ma ograniczone znaczenie (dodatni wynik VDRL występuje w 5 tyg. zakażenia). Kiła wtórna jest klinicznym wyrazem nasilonej krętkowicy organizmu. Pojawiają się osutki nawrotowe, w okolicy sromu mogą się pojawić kłykciny płaskie. Obraz kliniczny kłykcin płaskich jest typowy i może być podstawą rozpoznania kiły drugiego okresu.

Penicylina, wprowadzona do terapii w 1943 r, jest nadal podstawowym lekiem umożliwiającym zahamowanie rozwoju krętków bladych (1200000 j.m. penicyliny prokainowej na dobę przez ok. 20 dni). W przypadku uczulenia na penicylinę można zastosować erytromycynę i tetracyklinę. Wczesne leczenie kiły ciężarnych zapobiega rozwojowi kiły wrodzonej u płodu. Uważa się, że przenikanie krętków przez barierę łożyskową występuje około 19 Hbd, powodując zakażenie płodu. Zgodnie z wytycznymi Instytutu Wenerologii w Warszawie wszystkim kobietom ciężarnym, które przed zajściem w ciążę były leczone penicyliną, a ich odczyny serologiczne nadal pozostają dodatnie, należy zlecić w I połowie ciąży leczenie profilaktyczne (1200000 j.m. na dobę penicyliny prokainowej przez 20 dni). W przypadku wysokiego miana odczynu serologicznego- uzasadnione jest powtórzenie kuracji w II połowie ciąży.

Pasożytnicze choroby sromu – rzeżączka (gonorrhoea)

Zajęcie sromu obok zapalenia pochwy jest bardzo częste w wieku dziecięcym oraz w wyniku wtórnego zapalenia bakteryjnego w miejscu maceracji spowodowaną przez wydzielinę ropną spływającą z cewki moczowej. Podstawą rozpoznania jest wykrycie dwoinek rzeżączki w wydzielinie z cewki moczowej, szyjki macicy i okolic odbytu. Zakażenie przenosi się prawie wyłącznie przez stosunek płciowy. Stan zapalny obejmuje odcinki narządów moczowo-płciowych wysłane nabłonkiem walcowatym. Obraz kliniczny jest różnorodny, zależny od nasilenia zakażenia, czasu trwania i umiejscowienia. Zakażenie matki może się przenieść w czasie porodu na noworodka, wywołując zapalenie spojówek i zmiany w obrębie rogówki oka (profilaktyczny zabieg Credego). Poważnym następstwem przebytego zakażenia rzeżączkowego może być niepłodność, spowodowana obliteracją jajowodów. Lekiem z wyboru jest nadal penicylina (penicylina prokainowa 4800000 j.m. przez dwa dni + 1 g probenecydu). Z antybiotyków doustnych zaleca się Doksycyklinę, Erytromycynę, Ceftriakson, Cefiksim, Spektinomycynę, Norfloksacynę lub Tetracyklinę.

Pasożytnicze choroby sromu – wrzód weneryczny (ulcus venereum)

Występuje rzadko i pojawia się przeważnie u osób, które uległy zakażeniu poza granicami kraju. Okres wylęgania jest krótki (2-5 dni). Zmiana pierwotna w postaci krostki otoczonej rąbkiem zapalnym przekształca się w drobne owrzodzenie o podminowanych brzegach, wypełnione treścią ropną. Dno owrzodzenia jest miękkie i bolesne. Typowym umiejscowieniem są wargi sromowe mniejsze, okolica łechtaczki oraz przedsionek pochwy. Typowym objawem jest zapalenie węzłów chłonnych pachwinowych. Obecnie zaleca się leczenie Ceftriaksonem 0,25 i.m. jednorazowo lub Erytromycyną 0,5 4x dz. przez 10 dni.