Zespół jelita drażliwego może występować już w wieku dziecięcym. Diagnostyka i leczenie tego stanu sprawia często problemy pediatrom i lekarzom rodzinnym. Autor opracowania podsumowuje praktyczne zasady postępowania z dzieckiem podejrzewanym o zespół jelita drażliwego. W pierwszej części opracowania omawiane są typowe obrazy kliniczne choroby oraz zasady diagnostyki różnicowej.
Zespół jelita drażliwego - wstęp
Przewlekłe i nawracające bóle brzucha są coraz częstszym problemem w praktyce lekarskiej. W ostatnich latach obserwuje się narastanie częstości tych zaburzeń oraz ich występowanie u coraz mniejszych dzieci. Analizując wyniki szczegółowych badań przeprowadzanych u dzieci hospitalizowanych z powodu przewlekłych bólów brzucha można postawić tezę, że u większości z nich bóle brzucha nie są spowodowane żadną poważną chorobą organiczną.
We współczesnej praktyce pediatrycznej główną przyczyną przewlekłych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego są zaburzenia na podłożu psychosomatycznym (stresowym). Stan taki, nazywany czynnościowymi bólami brzucha jest czasami zaliczany do chorób cywilizacyjnych, wiąże się bowiem wyraźnie z „zachodnim” trybem życia i odżywiania oraz wszechobecnym stresem i coraz częstszymi we współczesnym społeczeństwie zaburzeniami funkcjonowania rodziny. Wiedza na temat zasad diagnostyki i leczenia schorzeń z tej grupy wydaje się więc niezbędna dla każdego pediatry i lekarza rodzinnego.
Zespół jelita drażliwego - definicja, opis
Pacjenci z bólami brzucha niezwiązanymi z poważną chorobą organiczną zasadniczo spełniają kryteria rozpoznania jednej z dwóch podstawowych jednostek chorobowych: zespołu jelita drażliwego i dyspepsji czynnościowej. Znacznie rzadsze są, wymieniane także w klasyfikacji chorób czynnościowych, migrena brzuszna i aerofagia. W niniejszym opracowaniu omówiona zostanie najczęstsza postać czynnościowych bólów brzucha- zespół jelita drażliwego. Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego (irritable bowel syndrome- IBS) można postawić u dziecka:
- będącego w wieku pozwalającym na wiarygodną ocenę dolegliwości podmiotowych (zwykle powyżej 5 lat)
- u którego przynajmniej wstępnie wykluczono istnienie różnorodnych poważnych schorzeń organicznych mogących powodować bóle brzucha
- cierpiącego na przewlekły lub nawracający ból lub dyskomfort zlokalizowany w jamie brzusznej, charakteryzujący się co najmniej dwiema z poniższych trzech cech:
- 1. Początek dolegliwości jest związany ze zmianą w częstotliwości oddawania stolców
- 2. Początek dolegliwości jest związany ze zmianą w konsystencji stolców
- 3. Obserwuje się ustępowanie dolegliwości bezpośrednio po defekacji
fot. panthermedia
Zespół jelita drażliwego - obraz kliniczny
Typowy obraz kliniczny IBS to bóle napadowe, często kolkowe, trwające od kilkunastu minut do paru godzin, występujące wyłącznie w okresie dziennym, u dziecka prawidłowo rozwijającego się fizycznie, zwykle będącego w wieku powyżej 9 lat. Pomiędzy napadami dziecko czuje się dobrze. Ból w IBS jest zlokalizowany zazwyczaj w śródbrzuszu i w lewym dole biodrowym, towarzyszy mu tendencja do zaparć lub biegunek (vide definicja: zmiana częstotliwości i/lub konsystencji stolców), typowa jest ulga po wypróżnieniu oraz obecność znacznych ilości śluzu w stolcach.
U wielu pacjentów okresy zaparć i biegunek przeplatają się ze sobą, wyraźne jest nasilanie się zaburzeń defekacji pod wpływem stresu. "Klasyczne" opisy dorosłych pacjentów z IBS, podawały dodatkowo takie objawy jak: osłabienie, bóle głowy, tachykardia i uczucie kołatania serca, częste oddawanie moczu z uczuciem niepełnego opróżnienia pęcherza, suchość w ustach, świąd skóry. U dzieci młodszych są to objawy rzadkie, mogą natomiast występować u nastolatków. Większość chorych to dziewczęta.
Często są to dzieci nadpobudliwe, lub nadwrażliwe, introwertyczne, niekiedy o charakterze perfekcjonisty. Badanie psychologiczne może ujawnić utajone konflikty rodzinne, traumatyzm, reakcje lękowe. Iloraz inteligencji w olbrzymiej większości przypadków jest w normie, lub nawet powyżej normy.
W zależności od tego jakie objawy dominują tradycyjnie wyróżnia się trzy podtypy IBS:
- Typ z przewagą biegunek
- Typ z przewagą zaparć
- Typ z przewagą wzdęć i dyskomfortu w jamie brzusznej
Przy typowym obrazie klinicznym rozpoznanie IBS jest niemal pewne i w wielu przypadkach nie ma potrzeby wykonywania wielu specjalistycznych badań, aczkolwiek należy pamiętać, że zgodnie z aktualnie obowiązującą definicją, rozpoznanie IBS jest rozpoznaniem z wykluczenia, czyli należy przynajmniej wstępnie wykluczyć współistnienie różnych poważnych chorób organicznych. Diagnostyka różnicowa nie zawsze oznacza wykonywanie badań laboratoryjnych lub obrazowych. Często równie przydatny jest dobrze zebrany, odpowiednio ukierunkowany wywiad i staranne badanie fizykalne.
