Podział emocji według Bucka

W ujęciu koncepcyjnym Bucka [3], emocją jest już sam proces odczytywania motywów.

Wyróżnił on trzy rodzaje emocji:

• emocje I – reakcje anatomiczno-endokrynologiczne powstające na drodze interoceptywnego sprzężenia zwrotnego, funkcjonalnie związane z adaptacją organizmu i homeostazą;
• emocje II – ekspresja zachowania; wyrażanie stanów uczuciowych za pomocą mimiki, gestykulacji, wokalizacji itp., na drodze proprioceptywnego sprzężenia z mięśniami szkieletowymi;
• emocje III – synkretyczne poznanie; emocje związane z wewnętrznym poznawczym odczytywaniem i subiektywnym doświadczaniem własnych stanów.
• Bilikiewicz [2] dokonał podziału ze względu na wpływ emocji na sprawność organizmu (zdolność do działania). Podział ten wyróżnia:
• emocje steniczne – wzmagające gotowość do działania (np. gniew),
• emocje asteniczne – obniżające sprawność działania (np. przerażenie).

Charakter steniczny bądź asteniczny emocji zależy głównie od ich natężenia.

Podział emocji ze względu na stopień prototypowości, wg Plutchika ([18] cyt. za [10])

Teoria ta zakładała podział emocji na:

• emocje podstawowe,
• emocje złożone.

Plutchik pojęciem emocji podstawowych określał emocje położone najniżej w hierarchii, takie, których nie można już rozłożyć na emocje bardziej elementarne. Emocjami podstawowymi nazwał chwilowe doznania powstające pod wpływem zewnętrznej stymulacji, którym towarzyszą indywidualne wzory zachowań.

Autor wyróżnił osiem emocji podstawowych: radość, złość, strach, wstręt, smutek, zaskoczenie, zaciekawienie, akceptację i porównywał je do gamy podstawowych barw, których odpowiedni dobór daje dalsze rozwiązania kolorystyczne. Emocje podstawowe są zróżnicowane w wymiarze fizjologicznym i behawioralnym. Do grupy emocji złożonych zaliczył takie wyższe emocje jak: miłość, nienawiść, zazdrość i nadzieję. Emocje złożone ujmował jako mieszanie różnych emocji podstawowych. Na przykład, włączenie złości, strachu i wstrętu odpowiada emocji złożonej, jaką jest nienawiść.
 

Ile jest emocji podstawowych?

Teoretycy emocji proponują przyjęcie różnej liczby emocji, w zależności od rodzaju uwzględnianych przez siebie danych.
W modelu emocyjnym Tomkinsa [21] wyróżnia się siedem emocji podstawowych: dwie pozytywne, tj. zainteresowanie, radość, i pięć negatywnych, tj. smutek, wstręt, złość, wstyd, strach oraz dodatkowo zdziwienie, które jest emocją o charakterze pośrednim.

Według Izarda na system emocyjny składa się dziewięć głównych emocji. Są to zainteresowanie, radość, zdziwienie, smutek, złość, wstyd, strach, wstręt i pogarda [10]. Dotychczasowe badania [7, 10, 21] wskazują na kulturową stałość wyrazu mimicznego pięciu emocji: gniewu, strachu, smutku, radości i wstrętu. Dyskusyjna pozostaje uniwersalność wzorca mimicznego dla uczuć pogardy, wstydu i winy. Rozwiązaniem sporu wokół liczby emocji może być założenie, że emocje nie są pojedynczymi stanami, lecz grupami pokrewnych stanów.

Taksonomia emocji jest kontrowersyjna ze względu na ich interdyscyplinarny wymiar. Różnorodność opisu zjawisk emocjonalnych wynika z różnorodności ich natury [15]. Przedstawienie jednej definicji, zgodnej z najważniejszymi teoriami i w prosty sposób oddającej kompleksowy charakter emocji, pozostaje zadaniem prawie niemożliwym do realizacji. Wszyscy wiedzą czym są emocje, dopóki nie muszą ich opisać słownie. Dzieje się tak również dlatego, że emocje nie są poznaniem, a ocena procesów emocjonalnych wykracza poza werbalnie dostępne aspekty uczuć, precyzyjne kryteria logiki i świadomość. Zatem emocje nie są ani pojęciami, ani obiektami, ani terminami językowymi [20].

fot.panthermedia

Podsumowując dotychczasowe rozważania, godne uwagi są przemyślenia Schwedera [20], który emocję nazywa opowiadaniem o wydarzeniach somatycznych (np. zmęczenie) i afektywnych (np. panika), doświadczanym jako spostrzeżenie (np. zagrożenia), powiązane z pewnym rodzajem planu działania (np. atak, wycofanie). Dokonywanie rozróżnień pojęciowych między emocjami a uczuciami, afektami i nastrojami może się przyczynić do lepszego zrozumienia natury zjawisk emocjonalnych i większej precyzji naukowej w pracach empirycznych.